معرفی قسمت های تشکیل دهنده و اجزای سنتور

اجزای تشکیل دهنده سنتور

یک ساز سنتور به طور کلی از قسمت های مختلفی از جنس چوب و فلز تشکیل شده است:

• بدنه سنتور
• سیم سنتور
• خرک
• گوشی
• سیم گیر
• شیطانک
• آچار کوک
• مضراب

بدنه سنتور

بدنه سنتور که بزرگ ترین و اصلی ترین قسمت یک سنتور است یک جعبه چوبی بوده که خود از قسمت های مختلفی تشکیل شده است که معمولا از چوب درخت گردو ساخته میشود. بدنه سنتور که به جعبه رزونانس معروف است، از اجزای زیر تشکیل شده است:

صفحه رو

 صفحه چوبی رویین سنتور بوده که خرک های سنتور روی این صفحه قرار گرفته و فشار سیم ها که ممکن است به حدود 200 کیلوگرم یا بیشتر برسد، را تحمل میکنند. بر روی صفحه روی سنتور معمولا دو گل زیبا به شکل بریده شده وجود دارد. برخی به اشتباه فکر میکنند که که صدای سنتور از داخل جعبه و از این گل ها به گوش میرسد که تصور اشتباهی است. ما در طراحی سنتور آرزو و آرزو ویژه جهت جلوگیری از ورود رطوبت به ساز این گل ها را بر روی صفحه حکاکی نموده تا جنبه زیبایی حفظ شده و همچنین این طرح نقش کارآمدی باشد.

صفحه زیر

صفحه زیرین ساز که وقتی سنتور را روی میز سنتور یا زمین قرار میدهیم، این قسمت با آن در تماس قرار میگیرد.

کلاف

قسمت دور سنتور که به شکل یک ذوزنقه است را کلاف سنتور می گوییم. کلاف از 4 ضلع تشکیل شده که بر روی ظلع سمت راست گوشی های سنتور قرار میگیرند.بر روی ضلع سمت چپ کلاف سیم گیر ها نصب میشود. ضلع جلویی و کوچکتر ساز به پیشانی سنتور معروف است. شایان ذکر است که برخی سازندگان به جهت اینکه سازهای آنان به راحتی قابل تشخیص باشد، بر روی ضلع کوچک تر کلاف(پیشانی سنتور) معمولا یک طرح خاصی اعمال میکنند. سنتورهای سطح پیشرفته ساخته ی داوود شیرازی مانند سنتور مدل الماس و گوهر نیز با یک پلاک دایره ای طلایی رنگ و لوگوی داوود شیرازی بر روی پیشانی سنتور قابل مشاهده است. همچنین قابل ذکر است که در طراحی سنتی سنتور در ایام قدیم یک سوراخ بر ضلع بزرگ تر کلاف به نام سوراخ کلاف وجود داشته است که اکنون نیز برخی سازندگان بر روی سنتورهای خود قرار میدهند. اما در طراحی سنتورهای پژوهشکده سنتور این سوراخ حذف گردیده تا از ورود رطوبت(که برای سنتور مانند سم است) به داخل بدنه سنتور جلوگیری شود.

پل

پل ها درون جعبه سنتور قرار دارند که در واقع مانند ستون های استوانه ای هستند که روی صفحه زیر قرار گرفته و فشار صفحه روی سنتور را تحمل میکنند. جاگذاری این پل ها در سنتور بسیار حساس و تعیین کننده در کیفیت صدای سنتور هستند.

سیم سنتور

یکی از مهم ترین اجزای بسیاری از سازهای موسیقی ایرانی و حتی جهان مانند سنتور، پیانو، تار، سه تار، گیتار، کمانچه، دوتار، چنگ، تنبور، ویولن، قانون، عود و ... سیم ها هستند که معمولا با زدن ضربه روی آن ها نت های موسیقی شنیده میشود. در سنتور نیز سیم ها نقش خیلی پر رنگی دارند. برای مثال در یک سنتور نه خرک 72 عدد سیم وجود دارد! دو نوع سیم در سنتور وجود دارد که جنس و رنگ آن ها با هم متفاوت است. 36 عدد سیم زرد و 36 عدد سیم سفید. سیم های زرد قسمت بم ساز بوده و سیم های سفید وظیفه ی به صدا در آوردن نت های زیر را دارند.

خرک سنتور

بر روی صفحه سنتور و به زیر فشار سیم ها، اجسام زیبایی میبینیم که کمی شبیه مهره های شطرنج هستند :) این ها خرک نام دارند که از جنس چوب بوده و فشار سیم ها را تحمل میکنند. روی قسمت بالایی خرک یک مفتول کوچک قرار گرفته تا سیم با چوب برخورد نکرده و در واقع با فلز تماس داشته باشد. سنتورهای نه خرک، ده خرک، یازده خرک و دوازده خرک همان طور که مشخص است دارای دو ردیف از این تعداد خرک هستند. در رابطه سنتورها با تعداد خرک های متفاوت میتوانید این مطلب را مطالعه بفرمایید.

گوشی سنتور

با چرخاندن گوشی ها در هر سازی مانند سنتور میتوان سیم ها را کوک کرد که در واقع با شل و سفت کردن سیم ها میتوانیم نت مورد نظر را ایجاد کنیم. در سنتور گوشی ها که از جنس فولاد ضد زنگ هستند، در داخل کلاف سمت راست سنتور قرار گرفته اند. کوک کردن سنتور با استفاده از وسیله ای به نام آچار کوک انجام میشود. گوشی های قدیمی و معمولی سنتور در چوب میچرخیدند که این باعث میشد پس از مدتی کارایی خود را از دست داده و نوازنده نتواند به صورت دقیق و راحت سنتور خود را کوک کند. اما با پیدایش گوشی های نسل جدید سنتور با نام «روان کوک» که سیم سنتور را نچرخانده و فقط عقب جلو میکنند، کوک کردن سنتور بسیار راحت تر و دقیق تر شده است. جهت اطلاعات بیشتر درباره روان کوک و مزایای آن این مطلب را مشاهده بفرمایید.

سیم گیر سنتور

جهت نگه داشتن سیم ها در سمت چپ کلاف سنتور از دید نوازنده، درون سوراخ هایی مفتول های کوچکی فرو رفته که وظیفه نگه داشتن سیم را دارند. سیم سنتور معمولا با یک گره قلابی بافته شده و به سیم گیر سنتور متصل میشود.

شیطانک سنتور

 دو قطعه چوب باریک با طول بلند اما ارتفاع کم به طول ذوزنقه‌اند که در طرفین راست و چپ صفحه رویی سنتور چسبانده شده‌اند و روی آن شیار کم عمقی وجود داشته که یک مفتول درون آن قرار میگرد تا به مانند قسمت بالایی خرک سیم بر روی این مفتول تماس داشته باشد.

آچار کوک سنتور

همان طور که در بالا اشاره شد جهت کوک کردن سیم های سنتور به یک ابزار کوچک به نام آچار یا کلید کوک نیازمندیم. آچار کوک گوشی های معمولی سنتور به شکل یک T انگلیسی بوده تا با آن بتوان گوشی های معمولی که به سختی چرخانده میشوند، را چرخاند. اما آچار کوک روان کوک در اندازه ی کوچک تر بوده و با استفاده از آن میتواند به روانی گوشی ها را چرخاند.

مضراب سنتور

سنتور سازی زهی مضرابی است که با وسیله ای به نام مضراب نواخته میشود. مضراب سنتور دو قطعه چوبی بوده که بر سر آن که بر روی سیم ها اصابت میکند، معمولا نمد چسبانده شده تا صدای لطیف تری تولید گردد. معمولا آموزش سنتور با نحوه گرفتن مضراب توسط هنرجو آغاز شده که جزیی از نحوه قرار گیری و فیزیک نوازنده پشت سنتور(اکول نوازندگی) است.