تفاوت دستگاه ها با گام های مختلف (مثلا شور سل و شور ر) چیست؟
فاصله‌های دستگاه شور
فاصله‌های دستگاه شور به ترتیب از نت شاهد بدین صورت است: دوم نیم‌بزرگ، سوم کوچک، چهارم و پنجم درست، ششم و هفتم کوچک، هشتم درست.
بنابراین برای مثلا شور سل که شاهدش سل است به ترتیب از سل دوم نیم بزرگ بالا می رویم (4/3 پرده) و می‌شود لا کرن و به همین ترتیب تا بالا پیش می‌رویم. حالا می‌خواهیم همین فاصله را برای شور ر (شاهد ر) پیدا کنیم. از شاهدش که ر است، دوم نیم بزرگ بالا می‌رویم و به فا بکار می‌رسیم، پس با رعایت کردن فاصله‌های ساختاری می‌توان کوک تمام دستگاه‌ها با گام های مختلف را متوجه شد، مثلا اصفهان دو و فا یا سه گاه لا کرن و می کرن.
تفاوت‌ها
حس و حال شور در مبناهای مختلف و گوشه‌ها و قطعات یکسان است اما با توجه تغییر مبنا و تغییر نت (تمام نت‌ها پنجم درست بالا می‌روند) ، ممکن است صدای مثلا شور ر برای فردی دلنشین‌تر از شور سل باشد، اما ساختار کلی شور تغییر نمی‌کند و اگر در شور سل گوشه‌ی شهناز را داریم، در شور ر هم حسینی را با نتی متفاوت داریم.
راست کوک و چپ کوک
در مقدمه‌ی کتاب ردیف دوره‌ی عالی برای سنتور از استاد پایور نقل شده:
متاسفانه هنوز تعریف جامع و مستدلی برای اصطلاحات راست کوک و چپ کوک ارائه نشده و عجالتا کافی است بدانید اجرای دستگاه‌ها در گام راست کوک یعنی همان کوک‌هایی که استاد ابوالحسن صبا برای نوشتن ردیف سنتور خود انتخاب کرده و برای همراهی با صدای آقایان است. در کتاب دوره‌ی عالی دستگاه‌ها به اصطلاح در گام‌های چپ کوک نوشته شده که برای صدای خانم‌هاست.
در توضیحات کتاب نیز مثال‌هایی آورده شده است:
اصفهان و همایون در چپ کوک معمولا به ترتیب از پرده‌های سل و می اجرا می‌شوند، ولی چون در سنتور در پرده‌های فا و ر صدادهی بهتری دارند و کوک آن‌ها در رابطه با آوازهای دیگر ساده‌تر و عملی‌تر است انتخاب شده‌اند.
دستگاه چهارگاه و نوا در این کتاب برای صدای آقایان است و متقابلا در ردیف استاد صبا این دو دستگاه برای صدای خانم‌ها است.
آیا باید بر گام‌های مختلف از یک دستگاه تسلط داشت؟
برای حرفه‌ای شدن در هر سازی و به صورت به خصوص در اینجا بر ساز سنتور باید توانایی ردیف نوازی و یا قطعه‌ها در دستگاهِ مثلا شور با گام‌های مختلف را داشته باشید، در غیر این صورت شما نوازنده‌ی حرفه‌ای و کاملی نیستید و لازمه‌ی تسلط بر این کار تمرین و گوش دادن به آلبوم‌های مختلف (مثلا آلبوم‌های استاد محمد رضا شجریان) در دستگاه‌های متفاوت است.
درج نظر و امتیاز در گوگل