فاصله‌‌ی موسیقیایی چیست؟

فاصله‌‌های کوچکتر از یک پرده

فاصله‌ی بمل و دیز که هم در موسیقی ایرانی و هم در موسیقی کلاسیک غربی وجود دارد، به ترتیب برابر نیم پرده بم‌تر و نیم پرده زیرتر است. اما موضوعی دیگر فواصل کوچکتر از نیم پرده است. در اصطلاح بین المللی، به کرن و سری و تمام فواصل کوچک‌تر از 0.5 و یا 4/3 پرده میکروتونز (microtones) یا ریز پرده می‌گویند و موسیقی‌ای که دارای ریزپرده باشد را میکروتونال (microtonal) می‌گویند. ممکن است کرن و سری در دستگاه‌های مختلف و یا حتی یک دستگاه با هم متفاوت باشد.

فواصل موسیقایی

فاصله‌ی دوم بزرگ: یک پرده

فاصله‌ی دوم نیم بزرگ: 4/3 پرده *

فاصله‌ی سوم بزرگ: دو پرده

فاصله‌ی چهارم درست: 2.5 پرده

فاصله‌ی پنجم درست: 3.5 پرده

فاصله‌ی ششم بزرگ: 4و نیم پرده

فاصله‌ی هفتم بزرگ: 5 و نیم پرده

فاصله‌ی هشتم درست: 6 پرده

* گاهی آن را به صورت تقریبی سه ربع پرده می‌گویند. اما این اندازه کاملا تقریبیست و سه ربع پرده‌ی واقعی در موسیقی ایرانی وجود ندارد.

دو نت که هم اسم نیستند و نیم پرده فاصله داشته باشند، نیم پرده‌‌ی دیاتونیک نامیده می‌شوند. دو نت که هم اسم بوده و نیم پرده فاصله داشته باشند، نیم پرده‌ی کروماتیک نامیده می‌شوند.

فاصله بزرگ – 0.5 کروماتیک = فاصله کوچک

فاصله‌ی کوچک/ فاصله‌ی درست -0.5 کروماتیک = فاصله‌ی کاسته *

فاصله‌ی بزرگ/ درست + 0.5 کروماتیک = فاصله‌ی افزوده

فاصله‌ی افزوده + 0.5 کروماتیک = فاصله‌ی افزوده‌تر

فاصله‌ی کاسته – 0.5 کروماتیک = فاصله‌ی کاسته‌تر (در صورت امکان)

* یکم درست امکان کاسته شدن وجود ندارد.

فاصله ها به شیوه‌ی قدیم

1. فاصله‌ی یک پرده‌ای را در موسیقی ایرانی طنینی میگویند و آن را با حرف «ط» نشان می‌دهند.

2. فاصله‌ی 0.5 پرده‌ای را در موسیقی ایرانی بقیه می‌گویند و آن را با حرف «ب» نشان می‌دهند (همان دوم کوچک).

3. فاصله‌ی بزرگ‌تر از 0.5 پرده و کوچکتر از 1 پرده را در موسیقی ایرانی مجنب میگویند و آن را با حرف «ج» نشان می‌دهند (همان دوم نیم بزرگ).

4. فاصله‌ی بزرگ‌تر از 1 پرده و کوچک‌تر از 1.5 پرده در موسیقی ایرانی را بیش طنینی می‌گویند و ان را با حرف «ه» نشان می‌دهند. (همان دوم بیش بزرگ)

6. ذی الخمس: همان پنجم درست، یعنی فاصله‌ی 3.5 پرده ایست.

5.ذی الاربع: همان چهارم درست یعنی فاصله‌ی 2.5 پرده ایست.

7. هنگام یا ذی الکل یا اکتاو: همان فاصله‌ی هشتم درست یعنی 6 پرده ایست و برای زمانیست که دو نغمه کاملا شبیه هم هستند اما یکی زیر و یکی بم است.

بیش طنینی = ج+ ب

سوم کوچک = ط+ ب

سوم نیم‌ بزرگ = ط+ ج

سوم بزرگ = ط+ ط

چهارم درست = ط+ ط+ ب

پنجم درست = ط+ ط+ ط+ ب

هنگام = چهارم درست + پنجم درست

چگونه گوش خود را به منظور شناخت فاصله‌های موسیقایی تقویت کنیم؟

گوش شما فاصله‌ها را نخواهد شناخت مگر با تمرین و تمرین. شما می‌توانید با نصب اپلیکشن‌های مربوطه و تمرین با کیبورد و یا پیانو، توانایی تشخیص فاصله‌ها در خود را تقویت کنید. زمانی که گوش شما به طور کامل پرورش یابد، کوک و تنظیم خرک بدون تیونر، بسیار برای شما آسان خواهد شد.

منابع: مبانی نظری موسیقی ایرانی (حسین علیزاده – هومان اسعدی – مینا افتاده – علی بیانی – مصطفی کمال پورتراب – ساسان فاطمی) ، تئوری موسیقی (مصطفی کمال پورتراب)