5 مفهوم تئوری موسیقی ایرانی که هر نوازنده ی سنتور باید بداند.

1. مد چیست؟

زمانی که در یک قطعه‌ی موسیقی به یک یا چند نغمه اهمیت بیشتری بدهیم میگوییم یک مد ساختیم.

2. گام چیست؟

عبارت است از صداها یا نت‌هایی که به صورت متصل، میان فاصله‌ی اکتاو قرار دارند و یا به زبانی دیگر توالی پله پله‌ی نت‌ها، از یک نت مفروض تا اکتاو آن نت.

3.مایه چیست؟

 مایه یا تنالیته، عبارت است از ردیف منظم و نامنظم صداهای یک گام. هر اثر موسیقایی در مایه یا تنالیته‌ی معینی ساخته می‌شود.

4. مقام چیست؟

مقام مجموعه نغمه‌هاییست که تحت فواصل مشخص و از پیش تعیین شده، سازمان یافته‌اند. در فرهنگ موسیقیایی ایرانی، عربی و ترکی، به مدهای مختلفِ به وجود آمده « مقام» می‌گفتند. به طور مثال مقام حسینی، عشاق، راست و ... در حال حاضر از اصطلاح مقام کمتر استفاده می‌شود، اما آن‌ها در عمل وجود دارند.

حال که با مفهوم مد و مقام آشنا شدیم می‌توانیم به سراغ دستگاه برویم. در موسیقی ایرانی امکان رفتن از مقامی به مقام دیگر وجود دارد، اما این کار عملی بسیار حساس و ظریف است و بدون رعایت اصول و قوانین آن، صدایی ناخوشایند تولید خواهد کرد.

5. دستگاه چیست؟

هر دستگاه مجموعه‌ای از قطعات موسیقی که آن‌ها را گوشه می‌نامیم است. هر گوشه در مقام‌های مختلفی ساخته می‌شود و با نظم خاصی به هم پیوند می‌خورند. در همه‌ی دستگاه‌ها یک مقام مادر وجود دارد که نام خود را به آن دستگاه می‌دهد. مثلا مقام مادر دستگاه شور، مقام شور است. در موسیقی ایرانی هفت دستگاه وجود دارند: شور، سه گاه، چهارگاه، نوا، همایون، ماهور، راست پنجگاه. اصطلاح آواز نیز گونه‌ای از موسیقیست که دارای وزن آزاد باشد آواز به نوعی دستگاه در مقیاس کوچکتر است و دستگاهی فرعی، مشتق گرفته از دستگاه اصلیست.

در تعاریف این مطلب از کتاب مبانی نظری موسیقی ایرانی نوشته‌ی جمعی از نویسندگان از انتشارات ماهور و تئوری موسیقی مصطفی کمال پورتراب استفاده شده است. برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید به کتاب مراجعه کنید.