معروف‌ترین اساتید و نوازندگان سنتور، از قاجار تا به امروز

محمد حسن خان (سنتور خان)

در قرن سیزدهم و اوایل سلطنت ناصرالدین شاه یکی از نوازندگان دربار محمد حسن خان ملقب به سنتورخان و یا سنتورچی بود. با توجه به اسناد موجود، او از قدیمی‌ترین اساتید سنتور دوره‌ی قاجار است. از شاگردان بنام او می‌توان به محمد صادق خان (ملقب به سروالملک)، حبیب سماعی حضور، میرزا علی اکبر شاهی، میرزا اسدالله و حسن سنتور اشاره کرد. یکی از اسناد موجود از وی، آثاری در آلبوم صدسال سنتور از انتشارات ماهور است.

به ترتیب از راست به چپ: سنتورخان (سنتور)، میرزا عبدالمولی، سید زین العابدین قراب، ناشناس، حسن خان (کمانچه)

محمد صادق خان (سروالملک)

او به آقا محمد صادق خان سنتورچی، محمد صادق خان و رئیس ملقب بود. لقب سرو الملک را ناصرالدین شاه به او داده بود. از شاگردان او سماع حضور، مشیر همایون، علی اکبر شاهی، حسن سنتوری، خانم زینب و گلعذار بودند. او علاوه بر سنتور، کمانچه را نیز از پدر خود آموخت. وی سنتور را از محمد حسن خان آموخت و در آن خبره شد.

حبیب سماع حضور

حبیب سنتوری از نوازندگان سنتور و تنبک دوره‌ی قاجار بود. او از شاگردان سنتور محمد صادق خان بود، اما استاد تنبک وی ناشناخته است. او به پسرش یعنی حبیب سماعی و خواهرش عندلیب السلطنه، سنتور را آموخت. وی شیوه‌ی زندگی خاصی داشت، قبل از نواختن سنتور وضو میگرفت و سنتور نوازی را در حکم راز و نیاز و دعا با خدا می‌دانست.

علی اکبر شاهی

یکی از دیگر هنرمندان دوره‌ی قاجار و از شاگردان محمد صادق خان. او برای میرزا علی اکبر که نایب السلطنه‌ی ناصرالدین شاه بود سنتور نوازی می‌کرد. بعد از فراخوانی توسط شاه، به علی اکبر خان شاهی ملقب شد. از مشهور‌ترین شاگردان او می‌توان ابوالحسن صبا را نام برد. صفحه‌ی دلنواز در دستگاه شور و آلبوم صد سال سنتور، از آثار اوست.

حبیب سماعی

حبیب از کودکی توسط پدرش با ساز ضرب و تنبک آشنا شد. او در دوره‌ی خود تنها نوازنده‌ی سنتور بود. سنتور در معرض انقراض قرار داشت و به تنهایی شیوه‌ی سنتورنوازی را روایت می‌کرد. سماعی در رادیو تهران با حقوق ناچیز نوازندگی می‌کرد و با رد شدن درخواست افزایش حقوقش، رادیو را ترک کرد. آثار وی از چند لحاظ متفاوت بود: با مضراب بدون نمد سنتور و با ظرافت‌های بسیار می‌نواخت. از شاگردان او می‌توان به نورعلی برومند، قباد ظفر،مرتضی عبدالرسولی، مهدی ناظمی و از همه مهم‌تر ابوالحسن صبا اشاره کرد. مهدی ناظمی از سازنده‌های مشهور سنتور بود.

ابوالحسن صبا

ابوالحسن صبا متولد 1281 در خانواده‌ای اهل هنر، ادبیات و طبابت بود. او از کودکی سه تار و موسیقی را از پدر خود آموخت و در سن 12 سالگی به فراگیری موسیقی پرداخت. در سال 1302 به مدرسه‌ی موسیقی که توسط علی‌نقی وزیری تاسیس شده بود رفت و علم موسیقیایی خود را افزایش داد. او سنتور را از علی اکبر شاهی فرا گرفت، اما علاوه بر سنتور بر سازهای ویولن، تار، سه‌تار،کمانچه، نی و ضرب نیز تسلط داشت. ساز تخصصی او ویولن به استادی حسین هنگ آفرین و سه تار بود. وی در سال 1306 در رشت مدرسه‌ی موسیقی را تاسیس کرد.  آثار پربار بسیاری از صبا به جا مانده‌ است، از جمله: کتاب‌های دوره‌ی ویولن و سنتور، ردیف کامل آوازهای ایرانی و ... از قطعات معروف او نیز می‌توان به زردملیجه، دیلمان، در قفس و کوهستانی اشاره کرد.او شاگردان بسیاری را پروراند که چندی از آن‌ها را نام می‌بریم: فرامرز پایور، غلامحسین بنان، علی تجویدی، حسین تهرانی، داریوش صفوت، همایون خرم و.. هم‌اکنون منزل ایشان واقع در خیابان ظهیرالاسلام به موزه‌ی صبا تبدیل شده است و بازدید از آن برای عموم آزاد است.

نورعلی برومند

نورعلی خان برومند در سال 1285 در تهران به دنیا آمد. او از اساتید بزرگ و تاثیرگذار موسیقی ایران بود. او موسیقی را از کودکی با آموختن تنبک آغاز کرد و رفته رفته در سازهای تار، سه تار، سنتور، تنبک و کمانچه به تبحر خاصی رسید. او آواز را نیز تدریس میکرد. نورعلی برومند و ابوالحسن صبا در کلاس تار و سه تار دوریش خان همکلاسی بودند. پس از چندی برای ادامه تحصیل به برلین سفر کرد و علاوه بر تحصیل، موسیقی غرب و پیانو را نیز آموخت. پس از بازگشت به ایران، به بیماری چشمی دچار شد و تا آخر عمر بینایی خود را از دست داد، اما همچنان در مدارس و دانشکده‌های مختلف تدریس می‌کرد. او علاوه بر درویش خان از محضر استادان موسی معروفی، حبیب سماعی و اسماعیل قهرمانی بهره‌مند شد و اساتید بزرگی را تربیت کرد. نورعلی برومند در سال 1355 دار فانی را وداع گفت.

حسین ملک

وی در تیر ماه 1304 در تهران چشم به جهان گشود. دو برادر داشت که یکی تنبک و دیگری ویولن و کمانچه مینواخت. او نزد استادان حبیب سماعی، ابوالحسن صبا، نورعلی برومند، حسین یاحقی، ابراهیم منصوری و اساتیدی دیگر سنتور را آموخت. حسین ملک فعالیت‌های بسیاری در رادیو و تلویزیون داشت و علاوه بر سنتور نوازی در ساخت سنتور نیز تبحر داشت و تغییراتی در ساز سنتور داد.

رضا ورزنده

غلامرضا مرشد ورزنده در سال 1305 در شهر تهران چشم به جهان گشود. از نقط قوتش مهارت در بداهه نوازی بود. وی هم‌دوره با استادان فرامرز پایور، منصور یاحقی، علی تجویدی، ابوالحسن صبا، حسین تهرانی و مرتضی محجوبی بود و همراه با برخی استادان در رادیو فعالیت می‌کرد. از دیگر ویژگی‌های این نوازنده ابعاد ساز، نحوه خرک گذاری، مضراب سرپهن و انداختن حوله‌ای برروی ساز بود. ورزنده شاگردی نداشت به همین دلیل سبک و سیاقش ادامه پیدا نکرد. او در سال 1355 فوت کرد.

فرامرز پایور

نوازنده‌ی  سنتور و متولد سال 1311 در تهران است. او پرورانده‌ی استاد ابوالحسن صبا بود و از سن 17 سالگی نزد ایشان به فراگیری موسیقی پرداخت و به یکی از برجسته‌ترین شاگردانشان تبدیل شد. پس از درگذشت استاد صبا، نزد استادان عبدالله دوامی، موسی معروفی و نور علی خان برومند ردیف درویش خان و میرزا عبدالله را فراگرفت.  در سال 1341، توسط وزارت فرهنگ و هنر برای ادامه تحصیلات کلاسیک به انگلستان فرستاده شد. بازگشت فرامرز پایور از انگلستان مصادف با برگزاری جشن‌های هنر شیراز شد. او و گروهی از اساتید هرسال، آثار موسیقی ملی را در این جشن‌ها اجرا می‌کردند. از شاگردان او می‌توان به محمدرضا شجریان که نزد او سنتور و ردیف‌های آوازی را فرا گرفت اشاره کرد.از فرامرز پایور آثار بسیاری به جای مانده است از جمله کتاب‌های سی قطعه چهار مضراب، دستور سنتور، قطعات مجلسی و آلبوم‌های بسیار با همکاری هنرمندان بزرگی همچون محمدرضا شجریان، عبدالوهاب شهیدی، پرویز یاحقی، جهانگیر ملک، حسن ناهید، شهرام ناظری و محمد اسماعیلی و... استاد فرامرز پایور سرانجام در 18 آذر 1388 بر اثر حمله‌ی مغزی چشم از جهان فرو بست.

مجید کیانی

وی در سال 1320 در تهران به دنیا آمد. او موسیقی را در هنرستان آزاد موسیقی ملی آموخت. تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و سوربن پاریس ادامه داد. از استادان بنام او می‌توان به داریوش صفوت، نورعلی برومند و عبدالله دوامی اشاره کرد. کتاب هفت دستگاه موسیقی ایرانی اثر اوست. سنتورنوازی وی با مضراب بدون نمد است.

ارفع اطرایی

او در سال 1320 در تهران به دنیا آمد. وی تحصیل کرده‌ی هنرستان موسیقی ملی ایران است. از استادان او می‌توان به ابوالحسن صبا، فرامرز پایور و محمود کریمی اشاره کرد. او فعالیت‌های بسیاری همچون اجرای ارکسترهای داخلی و خارجی، تدریس، تحقیق و پژوهش را انجام داده است. ارفع اطرایی اولین بانوی مدرس سنتور در ایران است و تالیفات بسیاری از جمله سنتور و ناظمی، فرهنگ لغات موسیقی ایرانی، بوی جوی مولیان و ... را دارد.

رضا شفیعیان

وی در سال 1320 در تهران چشم به جهان گشود. او از محضر استادان ابوالحسن صبا، فرامرز پایور، نورعلی برومند، داریوش صفوت و ... بهره‌مند شد و ساز سنتور را به خوبی فرا گرفت. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به عضویت در ارکستر هنرهای زیبا، پایه گذاری گروه درویش، فعالیت در رادیو و همکاری با اساتید محمدرضا شجریان، علی اصغر بهاری، پریسا و ... اشاره کرد. رضا شفیعیان مدرک کارشناسی خود را از دانشکده‌ی موسیقی تهران دریافت کرد. برخی از قطعات ایشان به کوشش علیرضا جواهری در کتاب گلچین چاپ شده است.

فضل‌الله توکل

او در سال 1321 در تهران به دنیا آمد. موسیقی را با آموختن تنبک از حسین تهرانی آغاز کرد. بعد از چندی نزد استاد خائفی شروع به یادگیری سنتور کرد. در ادامه‌ی زندگی هنری خود به شاگردی استادان بهادر نوذری و علی تجویدی درآمد و دوره‌های ردیف نوازی موسیقی ایرانی را فرا گرفت. از فعالیت‌های دیگر او می‌توان به نوازندگی در اکستر شماره 2 و 3 رادیو، همکاری با خوانندگان بسیار، تاسیس ارکستر همنوازان صدا و سیما به همراهی اسدالله ملک  اشاره کرد. او همچنین با اساتید گلپایگانی، یاحقی، حبیب الله بدیعی، همایون خرم و ایرج خواجه امیری همکاری داشت.

میلاد کیایی

میلاد کیایی در یکم مهرماه 1323 در تهران به دنیا آمد. او از 8 سالگی به فراگیری نوازندگی سنتور پرداخت و از برادرش که از شاگردان ابوالحسن صبا بود، ردیف موسیقی ایرانی را آموخت. پس از آن پله‌های ترقی و رشد را یکی پس از دیگری طی کرد و فعالیت‌های هنری خود از جمله ساخت موسیقی متن فیلم‌های مختلف، اجرای کنسرت‌های متعدد، تالیفات مختلف و ... را ادامه داد. از آثار مشهور او می‌توان به راز آشکارا، پگاه، طلوع، مهر و ماه و سارا اشاره کرد.

پرویز مشکاتیان

پرویز مشکاتیان در 24 اردیبهشت سال 1334و در شهر نیشابور به دنیا آمد. وی در ابتدا موسیقی را از پدرش حسن مشکاتیان آموخت و در سال 1353 در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران قبول شد. او نزد استاد داریوش صفوت ردیف موسیقی سنتی و نزد استاد نور علی خان برومند ردیف میرزا عبدالله را فرا گرفت. از دیگر استادان او به محمد تقی مسعودیه، سعید هرمزی و یوسف فروتن می‌توان اشاره کرد. او در سال 1356 گروه عارف را با همکاری خوانندگان هنگامه اخوان و پریسا تشکیل داد، در همان سال با نظارت هوشنگ ابتهاج (ملقب به سایه) فعالیت خود را در رادیو شروع کرد و یک سال بعد با واقعه‌ی 17 شهریور 1357 به همراه جمعی از موزیسین‌ها از رادیو استعفا داد. در سال 57 با همکاری گروه عارف و شیدا (تاسیس محمدرضا لطفی) و هنرمندانی دیگر موسسه چاوش را تاسیس کردند و به ضبط آثار مختلف پرداختند. از آثار ماندگار آن دوره می‌توان به شورانگیز، مرا عاشق، رزم مشترک و پیروزی اشاره کرد. او در زندگی خود با هنرمندان بزرگی همچون محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، ناصر فرهنگ‌فر و ... همکاری داشت و کتاب‌های بسیاری را تالیف و منتشر کرد، از جمله مجموعه تصانیف، بیداد و گل آوا. پرویز مشکاتیان همچون استاد پایور در سال 1388 درگذشت.

پشنگ کامکار

پشنگ کامکار فرزند حسن کامکار، در سال 1330 در سنندج به دنیا آمد. او از کودکی سنتور را از برادر بزرگ‌تر خود هوشنگ کامکار (که هم‌اکنون سرپرستی گروه کامکارها با اوست) فرا گرفت، سپس به فراگیری ردیف‌های موسیقی صبا توسط پدرش مشغول شد و پس از چندی آغاز به تدریس در مرکز فرهنگ و هنر سنندج کرد. پس از اجراهای متعدد در کردستان و رامسر و فعالیت در رادیو سنندج، موفق به دریافت مدرک کارشناسی خود از دانشکده هنرهای زیبای تهران شد. پس از چندی با راه‌اندازی گروه شیدا به همراه محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی، به روی صحنه رفت. پشنگ کامکار در گروه‌های شیدا، دستان و کامکارها (که همچنان پابرجاست) فعالیت کرد و در ایران و کشورهای مختلف کنسرت‌هایی را اجرا کردند. او در سال 1381 به مقام درجه یک هنری نایل شد. از او کتاب و آلبوم‌های بسیاری موجود است، از جمله آلبوم‌های به یاد صبا، فراق، گلگشت و تالیفات ردیف میرزا عبدالله، موج نو، یادگاران، شیوه‌ی سنتور‌نوازی و ...

آذر هاشمی

آذر هاشمی در سال 1332 در آبادان به دنیا آمد. او در هنرستان موسیقی ملی ایران تحصیل کرد و پس از دریافت مدرک کارشناسی خود به وینِ اتریش سفر کرد و تحصیلات خود را در رشته‌ی آهنگسازی و رهبری گروه کر ادامه داد و پس از 8 سال به ایران بازگشت. از جمله فعالیت‌های او می‌توان به تدریس در صدا و سیمای ایران، سرپرستی ارکستر ترنم، داوری جشنواره‌های فجر، عضویت در هیئت مدیره‌ی کانون مدرسان خانه موسیقی، همکاری با کانون پرورشی و فکری اشاره کرد.

جواد بطحایی

او در سال 1336 در خانواده‌ای هنر دوست در مشهد به دنیا آمد. وی موسیقی را از کودکی نزد پدر و برادرانش آموخت. پدرش مهدی بطحایی نوازنده‌ی تار و  برادرانش نیز با موسیقی آشنا بودند. وی تئوری و سلفژ را نزد غلامحسین ظهیرالدینی فرا گرفت و در سال ۱۳۵۸ جهت تحصیل موسیقی وارد دانشکده هنرهای زیبا شد و از محضر استادانی چون مجید کیانی، فرامرز پایور و پرویز مشکاتیان بهره برد. سخنان ایشان در مورد ساز سنتور را از طریق این لینک می‌توانید مشاهده کنید.

سوسن اصلانی

سوسن اصلانی در سال 1326 به دنیا آمد. او موسیقی و سنتور را نزد استادان فرامرز پایور، محمد حیدری، محمد کریمی، ارفع اطرایی و همچنین همسرش حسین دهلوی فرا گرفت. از آثار او می‌توان به بوی پرچین، آلبوم نگاه گمشده و مجموعه قطعات کتاب رقص بهار اشاره کرد.

اردوان کامکار

کوچکترین فرزند حسن کامکار و بدون شک یکی از بهترین نوازنده‌های تاریخ سنتور ایران، اردوان کامکار است. او از کودکی و از سن 4 سالگی نزد پدرش به فراگیری سنتور روی آورد. در سال 1359 به تهران آمد و فعالیت موسیقیایی‌اش را به طور جدی‌تر ادامه داد. به کمک دو برادر بزرگ‌تر خود هوشنگ و ارسلان هارمونی، کنترپوان و اصول آهنگسازی را فراگرفت. او با تاکید بر برابری قدرت دست راست و چپ، نوازندگی سنتور را به سطح بالاتر و جدیدی رساند و گامی بزرگ برای معرفی سنتور نوازی نوین برداشت. در سال 1385 آهنگسازی و نوازندگی فیلم سنتوری را برعهده گرفت. آلبوم استودیویی سنتوری از آثاریست که پس از گذشت سال‌ها، همچنان مورد توجه مخاطبان است. از دیگر آلبوم‌های معروف او می‌توان به ریزدانه‌های الماس و دریا اشاره کرد، وی در سال 1395، پس از سال‌ها نوازندگی 37 اثر از خود را در قالب کتاب نفیس مجموعه قطعات اردوان کامکار ارائه کرد، که این کتاب با استقبال زیاد مخاطبان رو به رو شد.